Tijden veranderen 

Veel is in beweging, tijden veranderen. We zien verschillende ontwikkelingen op ons afkomen die belangrijk zijn voor onze toekomst. Wat zijn deze veranderingen?   

Bevolkingsontwikkeling 

Culemborg is een populaire stad om te wonen. Culemborgers zelf blijven graag in Culemborg, of komen terug nadat ze hun opleiding hebben afgerond. Culemborg is ook aantrekkelijk voor ‘nieuwe bewoners’. Zij zoeken een fijne, betaalbare plek buiten de grote stad, maar wel op een locatie vanuit waar de grote stad goed te bereiken is. Het gaat hier zowel om mensen die de grote stad willen verlaten als om mensen vanuit andere plekken in het land die, voornamelijk voor werk, naar de Randstad toe trekken. Culemborg is - als stad van niet al te grote omvang - voor deze mensen een aantrekkelijke gemeente. Culemborg heeft in 2023 29.732 inwoners. Het aantal inwoners groeit naar circa 33.700 inwoners in 2050. 

Bevolkingsopbouw in Nederland, naar leeftijd (Bron: CBS, 2023). De ontwikkeling in Culemborg is vergelijkbaar aan de ontwikkeling van de bevolking in Nederland. 

Groei aantal huishoudens en inwoners in Culemborg (Bron: PBL).

De aantrekkelijkheid van Culemborg zorgt ervoor dat de vraag naar nieuwe woningen opmerkelijk groot is (zowel afgelopen jaren als nu nog steeds). De verwachting is dat de populariteit van Culemborg ook in de komende jaren hoog blijft. De vraag naar woningen zal dan ook niet afnemen en weinig inwoners zullen geneigd zijn om te verhuizen. Gelet op deze blijvende vraag en beperkt aanbod is de verwachting dat de gemiddelde prijs van woningen hoog blijft. Ondanks dat in de afgelopen jaren honderden woningen nieuw zijn toegevoegd aan de woningvoorraad daalt het aanbod. Dit illustreert de populariteit van het wonen in Culemborg. 

Niet alleen de omvang maar ook de samenstelling van de bevolking verandert. Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe en er zijn steeds meer inwoners die ouder zijn dan 65 jaar (dubbele vergrijzing; nu 20% in 2040 26%). De verwachting is dat deze trend ook in Culemborg voortzet. Deze veranderingen hebben gevolgen voor de vraag naar een bepaald type woning en onze voorzieningen. 

In Culemborg wonen op dit moment meer gezinnen en minder alléénstaanden dan gemiddeld in Nederland. Het woningaanbod in de gemeente Culemborg bestaat uit relatief veel eengezinswoningen en relatief weinig meergezinswoningen (bijvoorbeeld appartementen). De trend dat het aantal huishoudens groeit en de trend van een ouder wordende bevolking zorgt ervoor dat meer inwoners een woning nodig hebben. Daarbij komt de wens om jongeren in de stad (evenwicht) te behouden. Zo neemt de vraag naar meergezinswoningen (zoals flats, galerij-, portiek-, beneden- en bovenwoningen en appartementen) toe. Dit zijn onder meer woningen die aansluiten bij de behoefte van jongeren zodat die ook in Culemborg kunnen blijven wonen. Ook ligt er een opgave om woningen te kunnen combineren met zorg. 

Economie 

Wat betreft werkgelegenheid in Culemborg (ten opzichte van de provincie Gelderland) ligt een zwaar accent bij banen in de sectoren Groothandel en Vervoer, Opslag en Communicatie. 1 op de 5 banen bevindt zich in de sector Transport en Logistiek. Bijna 80% van de bedrijven in Culemborg is een eenmanszaak. Het overgrote deel hiervan zijn zzp’ers. Opvallend is verder dat Culemborg met circa 50 bedrijven een hoog aantal Fair Trade bedrijven huisvest. Culemborg heeft één groot bedrijventerrein, Pavijen.  

De economie van Culemborg ontleent haar oorsprong in handel en ambacht. Er waren vele ambachtslieden aanwezig, zoals kleermakers, meubelmakers, mandenmakers, wagenmakers, smeden, zadelmakers, sigarenmakers en schoenmakers. Nog steeds heeft Culemborg creatieve, ambachtelijke bedrijven (zowel historisch als nieuw) en deze passen goed bij het DNA van Culemborg (creatief, innovatief en eigengereid). Tevens kan deze sector zorgen voor werkgelegenheid voor de gevarieerde beroepsbevolking van de gemeente met zowel praktisch als theoretisch geschoolde mensen. Juist in deze sector komen deze banen binnen een bedrijf samen.  

De agrarische sector draagt ook bij aan de economie van Culemborg. De gemeente kent momenteel 22 agrarische bedrijven. Een klein aantal bedrijven heeft een opvolger in beeld maar de verwachting is dat minimaal de helft van het aantal bedrijven richting 2040 zal stoppen. De toekomst van de agrarische sector is lastig voorspelbaar. Wel zullen agrariërs een steeds belangrijkere rol als grondbeheerders gaan innemen en zo naast het verzorgen van de voedselvoorziening ook bijdragen aan natuurontwikkeling.  

Hoofdgroenstructuur Culemborg (Bron: Stadatlas Culemborg 1.0, 2018).

Een relatief groot aantal Culemborgers werkt in de gemeenten Utrecht, West-Betuwe, Amsterdam, Nieuwegein en Tiel. Gelet op de gunstige ligging en goede bereikbaarheid met verschillende vervoerswijzen, zal dit in de toekomst ook zo blijven.  

De Nederlandse economie heeft zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een diensteneconomie. De verwachting is dat deze trend de komende jaren doorzet. De nationale trend zal ook terug te zien zijn in Culemborg. Deze trend betekent dat kennis een steeds belangrijkere plaats in gaat nemen in de economie die in het verleden vooral gebaseerd was op arbeid, natuur en kapitaal. De relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt zal hierdoor nog sterker worden.  

Komende jaren is veel aandacht voor het verduurzamen van de economie te verwachten, zeker gelet op klimaat-, energie- en biodiversiteitsambities. Het kabinet wil dat de Nederlandse industrie koploper wordt in het verduurzamen van hun productie én in het realiseren van de technologische en innovatieve oplossingen die daarvoor nodig zijn. Met die oplossingen kan Nederland nu en in de toekomst zijn geld verdienen. Ook deze ontwikkelingen zullen de komende jaren te zien zijn in de economie van Culemborg. 

De economie van Culemborg is ook gerelateerd aan de aantrekkelijke binnenstad. Komende jaren wordt verwacht dat het bezoek aan de binnenstad verder verandert. Door de opmars van online winkelen, neemt het winkelbezoek af. Daartegenover zet de trend naar meer recreatief gebruik en beleving van de binnenstad zich voort in de sector toerisme en recreatie. De tijd die mensen besteden aan vrije tijd en uitgaven die mensen hiervoor doen, neemt toe en beleving wordt belangrijker gevonden. Er is dan ook een trend waar te nemen naar meer recreatief winkelen in combinatie met horeca, ontspanning en wonen: van een place to buy (plaats om te kopen) naar een place to be (plaats om te verblijven). Dit biedt kansen voor verdere groei van toerisme en recreatie in Culemborg. Inwoners zijn op zoek naar een optimale balans tussen wonen, werken en ontspannen.  

De wijkwinkelcentra in Culemborg voorzien in de dagelijkse boodschappen en de verwachting is dat de behoefte aan deze wijkwinkelcentra blijft bestaan. De supermarkten nemen een prominente plek in op deze wijkwinkelcentra en zoeken uitbreidingsmogelijkheden om een groter gebied van boodschappen te kunnen voorzien. De trend van groter wordende supermarkten en afnemende lokale detailhandel voor dagelijkse boodschappen zet zich voort. De ruimte die vrijkomt wordt niet snel ingevuld met nieuwe lokale detailhandel. Dit is een kans voor dienstverlening, zorg en ontmoeten.  

Biodiversiteit en klimaatverandering 

We constateren dat de biodiversiteit afneemt. Volgens de internationale wetenschap en de Verenigde Naties verliezen we 1 miljoen van de 8 miljoen soorten flora en fauna op aarde als we doorgaan zoals nu. Deze soorten zijn de bouwstenen voor onze ecosystemen. Het verlies aan soorten gaat veel sneller dan er bij kunnen komen. In Nederland is er sprake van verlies aan vogelsoorten op het boerenland, dagvlinders en insecten. Stikstof, het eenzijdig gebruik van landbouwgrond en versnippering van stedelijk groen zijn aspecten die hierbij een rol spelen. In vooral het buitengebied betekent dit dat aandacht uitgaat naar het voorkomen van stikstof-uitstoot, het verbeteren van de waterkwaliteit, het beschermen van dieren en het beschermen en waar mogelijk vergroten van de biodiversiteit. 

Klimaatverandering is een grote opgave waar Nederland en ook Culemborg nu al en de komende jaren mee te maken heeft en krijgt. Nederland wil uiteindelijk klimaatneutraal en circulair zijn. Hiervoor hebben we klimaatbeleid opgesteld om zo verdere klimaatverandering door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen (klimaatmitigatie) én voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering (klimaatadaptatie). Een belangrijke opgave hierbij is het zorgvuldig in balans houden van het water-bodemsysteem. Wat is het beste gebruik voor een gebied, als je kijkt naar type bodem (bijvoorbeeld zand of klei) en het watersysteem (grondwater, waterafvoer en waterpartijen)? 

De combinatie van hoog water, kwel en woongebieden vlak achter de dijk maakt het Rivierengebied waar Culemborg deel vanuit maakt extra kwetsbaar voor klimaatveranderingen. Rivierenland is gevoelig tot zeer gevoelig voor klimaateffecten als wateroverlast, hitte, droogte en risico op overstromingen. In de gemeente Culemborg bestaat op dit moment een middelgroot risico op overstroming. De gemiddelde overstromingsdiepte ligt tussen de 2 en 5 meter. De historische binnenstad van Culemborg staat minder diep onder water in het geval van een overstroming. Tot 2040 zullen de dijken nog voldoende bescherming bieden, maar op de langere termijn kan de waterveiligheid een opgave worden waarbij keuzes moeten worden gemaakt over de inrichting van onze gemeente. 

Waterdiepte (in meters) bij een overstroming (middelgroot) overstromingsrisico. Middelgroot: de kans dat een gebied ongeveer 1 keer in de 100 jaar overstroomt.  

Voor de regio Rivierenland is een klimaateffectatlas (Klimaatregio Klimaat Actief Rivierenland) ontwikkeld. In de klimaateffectatlas wordt per gebied bekeken welke risico’s voor verdroging, hitte, wateroverlast en overstroming er zijn. De uitkomsten van deze klimaateffectatlas zijn met pictogrammen op een overzichtskaart verwerkt. Hieronder is een uitsnede van deze kaart opgenomen van de gemeente Culemborg. 

Met de klimaatverandering en het klimaatbeleid van overheden en bedrijven zet de trend naar meer gebruik van duurzame energie in plaats van gebruik van fossiele grondstoffen zich verder voort. De snelheid waarmee technologische ontwikkelingen op dit vlak gaan, brengt innovatieve oplossingen meer binnen handbereik. De druk op de ruimte voor het opwekken van duurzame energie neemt vooral in het buitengebied toe. Maar niet alleen in het buitengebied. De warmtetransitie (de toekomst zonder aardgas) zal zeker in de bebouwde kom van Culemborg ruimte vragen (bovengronds en ondergronds) voor opwekinstallaties en nieuwe distributiesystemen. Het actuele vraagstuk van netcongestie moet worden opgelost door uitbreiding van de transportcapaciteit voor elektriciteit (extra kabels, transformatoren, uitbreiding onderstation en via opslagvoorzieningen), maar ook door het gebruik van lokale bronnen die een match kunnen vormen tussen gelijktijdige vraag en aanbod. De ambitie ‘Culemborg energieneutraal in 2040’ zal zeker zichtbare veranderingen in de stad veroorzaken.

Iconenkaart Rivierenland. Overzicht van klimaateffecten. (Bron: Regionale Adaptatie Strategie).

Gezondheid, welzijn en vitaliteit 

Op het vlak van gezondheid zijn er meerdere trends zichtbaar. De gezonde levensverwachting van zowel mannen als vrouwen neemt toe. Daarbij is de trend dat ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen en dat de zorg voor ouderen meer buiten een instelling plaatsvindt. Er is sprake van een stijgend aandeel van werkende mensen. Daarentegen is er ook een toename zichtbaar van psychische klachten en vermoeidheid door werk.   

Komende jaren zal de Nederlandse gezondheidszorg verder onder druk komen te staan. Door de ouder wordende bevolking en een toename van het aantal ouderen zal er een grotere vraag naar gezondheidszorgdiensten zijn, met name gerelateerd aan ouderenzorg en langdurige zorg. We zien een afbouw van de GGZ-zorg die cliënten ontvangen gedurende een onafgebroken verblijf in een instelling en juist een opbouw van de ambulante zorg (behandeling, begeleiding en ondersteuning), in het bijzonder voor mensen met ernstiger psychische problemen.  

Een tekort aan artsen, verpleegkundigen en ander medisch personeel zorgt ervoor dat de capaciteit in de zorg beperkt is. Zorg wordt schaars en dit heeft gevolgen voor de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg. Om een zorginfarct (een situatie waarin de gezondheidszorg overbelast raakt en niet in staat is om de benodigde zorg te leveren) te voorkomen of te beheersen, moeten er maatregelen worden genomen om de gezondheidszorgsector te versterken, de efficiëntie te verbeteren, de capaciteit uit te breiden en de zorg toegankelijk te houden voor alle burgers.  

Het algemene beeld is dat Culemborgers op het gebied van gezondheid en welzijn op dit moment vergelijkbaar scoren als de rest van Nederland, waarbij Culemborgers het gemiddeld genomen net iets beter doen. Zowel de Culemborgse jeugd als volwassenen doen het beter wat betreft gezonde leefstijl (bewegen, overgewicht en middelengebruik). Dit wil echter niet zeggen dat het goed gaat. Ter illustratie: slechts iets meer dan 50% van de Culemborgers voldoet aan de beweegrichtlijn2, dus daar is nog veel verbetering mogelijk. Dit geldt ook voor de andere onderwerpen waar we het in vergelijking met Nederland iets beter doen.  

Helaas blijkt uit de gezondheidsmonitors ook dat zowel de Culemborgse jeugd als volwassenen vergeleken met de rest van Nederland meer klachten ervaren wat betreft hun mentale gezondheid (ervaren stress, psychische klachten, suïcide-gedachten bij de jeugd). Ook kent Culemborg meer zwaar belaste mantelzorgers.  

Culemborg kent een rijk verenigingsleven (bijvoorbeeld sport- en muziekverenigingen) voor verschillende leeftijden en doelgroepen. Net als elders in Nederland valt op dat ook in Culemborg steeds minder inwoners meedoen in de samenleving. Het aantal sociale contacten en de omvang van vrijwilligerswerk neemt af (het aantal activiteiten op social media neemt daarentegen enorm toe). Dit effect is door de corona-periode versterkt. Veel organisaties - zoals verenigingen - kampen met teruglopende ledenaantallen en inkomsten, terwijl de behoefte om te verenigen in de huidige samenleving juist groeit. We zien commerciële partijen en nieuwe maatschappelijke initiatieven op deze vraag inspelen, zoals sportscholen, (kleinschalige) particuliere zorginstellingen en initiatieven als het Odensehuis.  

Vooral onder inwoners die alleen wonen neemt eenzaamheid toe. Hoewel eenzaamheid een probleem van alle leeftijden is, neemt eenzaamheid over het algemeen toe met het ouder worden. De dubbele vergrijzing – er komen meer ouderen én ze worden ouder - leidt tot een toenemende zorg- en welzijnsvraag. Bovendien zien we een toename van psychische en sociale problemen bij alle leeftijden. Met de afname van zorgpersoneel, stijgende zorgkosten en minder mantelzorgers ontstaat hier een grote opgave en een groter beroep op zelf- of samenredzaamheid.  

Ontmoeting is een belangrijke sleutel tot samenredzaamheid, verlichten van eenzaamheid en het samenleven van verschillende doelgroepen. Dit kan gefaciliteerd worden in het ontwerp van woningen en woonomgeving en in voorzieningen, zoals levendige buurtcentra.  

Onderwijs 

Culemborg telt 13 basisscholen. Elk van de basisscholen geeft het onderwijs op zijn eigen manier vorm. In Culemborg wordt onder andere openbaar-, Montessori-, Jenaplan- en Agora-onderwijs aangeboden. Culemborg heeft twee brede scholengemeenschappen met beide een aanbod van vmbo, havo en vwo. De scholen hebben een regionale functie. Ruim vijftig procent van de leerlingen komt van buiten Culemborg. Culemborg kent onder meer de basisschool Blink de Werfklas en speciaal basisonderwijs. Ook is er een bijzonder initiatief voor kinderen met een stoornis in het autisme spectrum die niet in een andere vorm van onderwijs terecht kunnen (Linawijs). Goed onderwijs is cruciaal, zowel in economisch als in maatschappelijk opzicht.  

Mobiliteit 

Culemborg is goed bereikbaar, zowel met het openbaar vervoer als via de weg. Met de groei van de bevolking zal het aantal vervoersbewegingen toenemen. Dit vraagt om een robuust en toekomstbestendig hoofdwegennet, veilige en directe routes voor langzaam verkeer (fiets en voetganger) en hoogwaardig openbaar vervoer.  

De ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit gaan snel, maar zijn divers en lastig voorspelbaar omdat een groot deel afhankelijk is van de inzet en gedrag van verkeerdeelnemers. Als we ons mobiliteitsgedrag niet aanpassen en de groeiende vervoersvraag blijven faciliteren, dan loopt het mobiliteitssysteem vast. Dit leidt tot overvol openbaar vervoer, files, vervoersongelijkheid (vervoerarmoede), verminderde leefkwaliteit en bereikbaarheid en het niet halen van klimaatdoelen.  

Er is een duidelijke trend van verduurzaming van mobiliteit. Het aandeel elektrisch aangedreven vervoer is afgelopen jaren toegenomen en zal komende jaren naar verwachting fors groeien. Door de ontwikkeling van de elektrische fiets worden bestemmingen op een wat grotere afstand per fiets goed bereikbaar. Dit heeft een positief effect op de gezondheid en levert een bijdrage aan het terugdringen van files op het hoofdwegennet. Daarnaast zullen we in de toekomst ook meer vervoer zien dat op waterstof (of alternatieve brandstof) rijdt. Deze verduurzaming is positief voor milieueffecten op de omgeving. Smart mobility (meer IT toepassingen en meer zelfsturende voertuigen) zal zich verder ontwikkelen. Technologische ontwikkelingen (ontwikkeling van apps en automatische betaling) zullen het gebruik van het openbaar vervoer en deelmobiliteit vergemakkelijken en vergroten. De trend van smart mobility maakt het totale netwerk van verkeersbewegingen efficiënter en veiliger.  

Er zijn trends waar te nemen die zorgen voor minder vervoersbewegingen. Steeds meer inwoners zullen op flexibele tijden werken en vaker thuiswerken. Daarnaast neemt deelmobiliteit toe en groeit dit fors.  

De mogelijkheid om te reizen is niet voor iedereen vanzelfsprekend. In Culemborg kennen we Klaartje (stichting samen verder). Dit is een door vrijwilligers gerunde lokale bus-/ taxiservice die niet-zelfredzame inwoners naar bijvoorbeeld voorzieningen brengt. Deze service is essentieel voor Culemborg en zal dat ook blijven. In feite is dit ook een duurzame vorm van deelmobiliteit. 

Er zijn echter ook trends waar te nemen die zorgen voor een toename van het aantal vervoersbewegingen. Zo neemt het aantal aankopen via internet toe waardoor er meer thuis bezorgd wordt. Ook de dagelijkse zorg wordt grotendeels aan huis geleverd en levert extra vervoersbewegingen op. Door een teruggang van het openbaar vervoer in niet-stedelijke omgevingen, zijn meer inwoners afhankelijk van de auto. Dit is ook terug te zien in het autobezit. Het autobezit is gestegen van 0,8 auto per huishouden in 1990 naar 1,1 auto per huishouden in 2020 (is gelijk aan het landelijk gemiddelde). Culemborg staat in de top 10 met het hoogste deelautogebruik per inwoner.  

Als we het autobezit over de afgelopen twee decennia uitsplitsen naar leeftijd, dan is een structurele trend zichtbaar van gelijkblijvend of dalen autobezit bij de leeftijdsgroepen tot 50 jaar. Alleen bij 50-plussers stijgt het autobezit sterk, ook in recente jaren. De 50-minners, een zeer grote groep, laat stabilisatie zien. De groei van de autovloot wordt bijna volledig gedragen door de populatie van 50 jaar en ouder. 

Een andere trend is dat auto’s gemiddeld steeds groter en zwaarder worden. Afgelopen 10 jaar was een toename in gewicht zichtbaar van 24 kilo per auto per jaar. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat auto’s steeds groter en krachtiger worden en elektrische auto’s beschikken over een zwaar accupakket. Dit heeft gevolgen voor het ruimtebeslag, de verkeersveiligheid en het benodigd aantal laadpunten.  

Tot slot hebben we te maken met een grote woningbouwopgave, die in veel gevallen alleen mogelijk is door meer woningen te bouwen in de schaarse ruimte die we hebben. Mobiliteit maakt direct deel uit van deze woningbouwopgave en is een belangrijke voorwaarde voor een aantrekkelijke stad. Er is ruimte nodig voor voetgangers, fietsers, vergroening en schone mobiliteit. Dit vraagt om een verandering. We zullen moeten samenwerken met regio, provincie en rijk, maar ook met ondernemers en inwoners. We zoeken daarbij naar slimme en creatieve keuzes voor het beleid en het mobiliteitssysteem. Deze transformatie gaat niet ineens, maar vraagt veel inzet, durf en een lange adem om verandering teweeg te brengen. 

Digitalisering 

In onze samenleving maken we steeds meer gebruik van digitale technologieën en digitale informatie. Deze trend heeft de afgelopen decennia voor aanzienlijke veranderingen gezorgd en zal de komende jaren onze manier waarop we werken, leven en communiceren blijven veranderen. We zien enkele trends: 

• Slimme stadoplossingen: Digitalisering heeft steden geholpen om slimmer te worden. Sensoren, data-analyse en automatisering worden gebruikt om middelen efficiënter in te zetten en de levenskwaliteit van inwoners te verbeteren. Slimme stadoplossingen zien we dan ook terug bij onderwerpen als verkeer, energiebeheer en afvalbeheer. Denk aan apps voor openbaar vervoer, deelauto's en fietsdeelsystemen waardoor drukte op wegen vermindert en de doorstroming van verkeer verbetert. 

• Connectiviteit: Het internet is wijdverspreid en 5G-netwerken worden uitgerold. Dit betekent dat inwoners en bedrijven profiteren van snellere en meer betrouwbare internetverbindingen, waardoor ze toegang hebben tot nieuwe mogelijkheden voor werk, communicatie en entertainment. Dit heeft effect op vervoersbewegingen (minder en op andere wijze) en op het gebruik van voorzieningen (meer activiteiten worden vanuit huis (achter de computer) gedaan, minder op locatie). 

• E-governance: Diensten die de overheid levert zijn steeds vaker digitaal beschikbaar, wat betekent dat burgers online vergunningen kunnen aanvragen, belastingen kunnen betalen en gemeentelijke informatie kunnen raadplegen. Dit vereenvoudigt administratieve processen en maakt de overheid toegankelijker. 

• Economie: Digitalisering stimuleert de opkomst van technologiebedrijven en helpt bestaande bedrijven om processen te optimaliseren en concurrerend te blijven. Dit draagt bij aan een sterkere economie. Ook is er sprake van invloed op de arbeidsmarkt. Sommige banen zijn geautomatiseerd, terwijl er vraag is ontstaan naar nieuwe vaardigheden op het gebied van technologie en data-analyse. 

• Digitalisering van onderwijs en gezondheidszorg maakt het mogelijk om onderwijs op afstand te verzorgen, telezorg mogelijk te maken en bijvoorbeeld elektronische patiëntendossiers aan te maken. 

Digitalisering brengt ook uitdagingen met zich mee. Denk aan: 

• Dataprivacy en cyberbeveiliging: We moeten zorgen voor robuuste beveiligingsmaatregelen om gegevens van burgers te beschermen. 

• Digitale kloof: Sommige burgers hebben mogelijk, geen toegang tot digitale diensten of ze missen de vaardigheden om ze te gebruiken. In de verregaande trend van digitalisering blijft het belangrijk om rekening te houden met alle doelgroepen.  

Nieuwe technologieën en mogelijkheden zoals kunstmatige intelligentie (AI) blijven zich ontwikkelen en deze ontwikkelingen volgen elkaar snel op. De gevolgen voor hoe we wonen, werken en leven zijn groot. Zo leidt de trend naar digitalisering ook tot een grotere vraag naar stroom met als gevolg dat er meer ruimte nodig is voor elektriciteitsinfrastructuur. We weten echter niet precies wat de ontwikkelingen en de gevolgen zijn. Het is belangrijk om ons aan te passen aan deze veranderingen en ervoor te zorgen dat digitale innovaties de levenskwaliteit van alle inwoners verbeteren. 

Ondergrond 

De grond onder onze voeten heeft veel functies en is een laag waar we niet zo vaak aan denken. De bodem kan water filteren en vasthouden, huizen dragen, planten voeden, warmte vasthouden en koelte bieden. Miljarden organismen leven in de bodem en zijn bepalend voor het leven van andere organismen. Daarnaast liggen in de ondergrond nog vele schatten uit ons verleden door de aanwezigheid van vele aardkundige en archeologische waarden.  

Veel ontwikkelingen hebben gevolgen voor de ondergrond: 

• Een gezonde bodem is bepalend voor de biodiversiteit. Met een hoge biodiversiteit dragen we bij aan het leven van alle organismen en daarmee aan een gezonde leefomgeving die ook beter bestand is tegen klimaatverandering en ziektes; 

• De bodem herbergt veel schatten. In de bodem zijn archeologische en aardkundige waarden aanwezig en de bodem bepaalt voor een belangrijk deel het landschap bovengronds. Deze waarden dragen bij aan het DNA van Culemborg. Deze kenmerkende kwaliteiten willen we graag behouden; 

• De bodemkwaliteit wordt op plekken bedreigd als gevolg van verontreinigingen door industrieel en agrarisch gebruik in het verleden. Dit vraagt op plekken om bodemsanering en op meer sturing (bijvoorbeeld via milieuvergunningen); 

• Klimaatverandering heeft invloed op de bodemvochtigheid, wat kan leiden tot problemen zoals bodemdaling en overstromingen, hittestress en verdroging. Doordat er steeds meer gebouwd wordt, is er meer ruimte nodig om water te bergen. Ook is er hierdoor ruimte nodig voor verkoelend groen en water in de stad; Er liggen kansen voor het gebruik van bodemenergie, zoals warmtepompen en geothermische systemen. Deze kansen helpen ons meer gebruik te kunnen maken van duurzamere energiebronnen; 

• Landbouwinitiatieven en groenvoorzieningen kunnen de leefbaarheid van de stad verbeteren, de luchtkwaliteit bevorderen en de voedselproductie ondersteunen; 

• De beperkt beschikbare ruimte bovengronds dwingt ons om de mogelijkheden voor ondergronds bouwen te onderzoeken. Daarbij wordt wel opgemerkt dat een deel van de ondergrond in Culemborg zo nat is dat ondergronds bouwen een lastige opgave is. Ook speelt hier de vraag naar meer stroom en de veranderende vraag naar warmtebronnen. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat er meer kabels en leidingen (zoals elektriciteitskabels, warmtenetten en drinkwaterleidingen) in de ondergrond worden aangelegd. Maar ook in de ondergrond is er steeds minder ruimte beschikbaar door al aanwezige functies daar en door bebouwing bovengronds.  

De waarde van bodem en water in de ondergrond is steeds belangrijker. Het onderliggende bodem en watersysteem heeft invloed op de risico’s en oplossingen voor de thema’s droogte, wateroverlast en gevolgbeperking van overstromingen. Daarom heeft de Rijksoverheid onlangs bepaald dat water en bodem sturend moeten zijn voor ontwikkelingen. Tegelijkertijd neemt het aantal functies in de ondergrond fors toe. Dit vraagt om meer aandacht voor de ondergrond: welke waarden zijn er aanwezig en willen we behouden en welke kansen liggen er voor opgaven waar we voor staan (zoals gebruik van duurzamere energiebronnen). We zullen vanuit de ondergrond scherper moeten maken welke voorwaarden we stellen aan ontwikkelingen bovengronds om ervoor te zorgen dat de ondergrond gezond en geordend blijft (dit is onderdeel van het begrip ‘bodem en water sturend’).