Culemborg heeft een relatief klein buitengebied, maar kenmerkt zich wel als een compacte stad in het groen. Het buitengebied kent vele waarden, maar ook belangrijke functies die van meerwaarde zijn voor de hele stad.  

We onderscheiden deelgebieden in het buitengebied, namelijk het oostelijk deel en het westelijk deel. Zie de kaart hieronder voor de begrenzing van deze deelgebieden.  

Gebiedsindelingskaart Culemborg (Bron: Antea Group, 2023).

Kwaliteiten die we willen koesteren 

Het buitengebied met haar uiterwaarden kent unieke natuur-, landschappelijke- en cultuurhistorische kwaliteiten. Zo behoort het westelijke en zuidelijke buitengebied in z’n geheel tot de Hollandse Waterlinies, inmiddels UNESCO-Werelderfgoed. Inwoners uit Culemborg hechten grote waarde aan het buitengebied. De kwaliteiten in het buitengebied zorgen ervoor dat inwoners het prettig vinden om er te recreëren en te ontspannen. In een deel van het buitengebied liggen agrarische bedrijven. Deze bedrijven zijn voornamelijk landbouwbedrijven. Daarnaast zijn er diverse recreatieve fiets- en wandelroutes door het buitengebied.

Wat komen we onderweg tegen? 

Er spelen veel vraagstukken in het buitengebied  

Komende jaren krijgt het buitengebied te maken met diverse vraagstukken die ruimte vragen. Denk hierbij aan de opwek van duurzame energie, klimaatadaptatie, waterveiligheid, transitie in de landbouw, de wens om te wonen en toename van recreatie.

Groen en landschapstypen in het buitengebied van Culemborg (Bron: Antea Group CB5, 2023).

Agrarische sector in beweging 

Vooral in het westelijk deel van het buitengebied is een aantal (22) agrarische bedrijven aanwezig. Deze bedrijven zijn voornamelijk waardevolle landbouwbedrijven. Een klein aantal bedrijven heeft een opvolger in beeld en de verwachting is dat minimaal de helft richting 2040 zal stoppen. We willen onderzoeken hoe we hier als gemeente meer regie op kunnen voeren in het belang van een vitaal en meervoudig duurzaam buitengebied. De transitie van de agrarische sector speelt komende jaren ook hier een rol. De agrariërs gaan een steeds belangrijkere rol als grondbeheerders innemen en zo naast het verzorgen van de voedselvoorziening ook bijdragen aan natuurontwikkeling. Hier hoort lokale betrokkenheid bij. 

Onze reisdoelen en keuzes die we daarbij maken 

Beschermen van de unieke kwaliteiten in het buitengebied en een belangrijke plek om te ontspannen en te recreëren in Unesco Werelderfgoed gebied 

Het buitengebied ligt als een groene schil om de kleine kernen in het Rivierengebied heen. Voor Culemborg als compacte stad in het groen is het van belang die groene schil om de stad te beschermen.  

We streven naar een buitengebied dat qua groen, erfgoed en recreatie in balans is. We richten het buitengebied in als een belangrijke plek voor bewoners om te ontspannen en recreëren. Daarbij willen we de unieke kwaliteiten en belevingswaarde van het buitengebied (zoals Unesco Werelderfgoed en Redichemse waard) beschermen en meer dan tot nu toe uitdragen.  

Ruimte geven aan nieuwe ontwikkelingen die bijdragen aan opgaven waar we als maatschappij voor staan 

Veel opgaven waar we als maatschappij voor staan, spelen in het buitengebied. Het gaat dan om onderwerpen als klimaatadaptatie, waterveiligheid, duurzame opwek van energie, natuurontwikkeling en biodiversiteit. We zien in het buitengebied mogelijkheden om deze uitdagingen aan te gaan, maar doen dit wel altijd op een manier die past bij de bestaande landschappelijke en cultuurhistorische waarde van het gebied.   

Een buitengebied met functies die passen in het buitengebied 

Het buitengebied is van belang voor natuur, water, erfgoed, landschap, recreatie, de agrarische sector en bewoners. We houden vast aan de waarden die het buitengebied kent en kiezen voor een buitengebied dat bijdraagt aan een meervoudige duurzame en vitale gemeente.  

Overzicht Hollandse Waterlinie en uitsnede Gelders deel (Bron: Provincie Gelderland).

Bodem en water verdienen hierbij specifieke aandacht. We willen een gezonde bodem; een vruchtbare bodem die geschikt blijft voor landbouw, natuur en andere landgebruiksdoeleinden en waar sprake is van voldoende biodiversiteit. Ten aanzien van water willen we overstromingen voorkomen, de waterkwaliteit handhaven en ervoor zorgen dat er voldoende water beschikbaar is voor verschillende behoeften, zoals irrigatie en drinkwater. Bij ontwikkelingen zorgen we ervoor dat duurzaam gebruik van bodem en waterbronnen mogelijk blijft. 

Voor de verschillende deelgebieden van het buitengebied betekent dit verschillende keuzes.  

Buitengebied Oost 

• We ontwikkelen natuur- en landschapswaarden in de uiterwaarden. Binnen de eisen van het Gelders natuurnetwerk en die van Rijkswaterstaat zoeken we naar mogelijkheden om het gebruik van gronden voor meerdere doelen in te zetten. Vanuit het Provinciale beleid voor het platteland is samen met de regionale klimaataanpak van gemeenten een onderzoek gestart naar mogelijkheden voor groen-blauwe verbindingen in het Rivierengebied. Bij de uitvoering ervan zullen wij altijd zoeken naar mogelijkheden voor het meekoppelen van mogelijkheden voor recreatieve routes; 

• In het overige gebied staan we kleinschalige ontwikkelingen op gebied van natuur en recreatie toe. We willen inzetten op kleinschalige recreatiemogelijkheden. We zien mogelijkheden voor bijvoorbeeld B&B en zorgboerderijen.  

• Er is toekomst voor agrarische bedrijven die kiezen voor een duurzame agrarische bedrijfsvoering. Om meer toekomstmogelijkheden aan deze bedrijven te geven, zien we bij deze bedrijven naast de agrarische bedrijfsvoering ook mogelijkheden voor (met name recreatieve en zorg-) activiteiten; 

• Als na afronding van de Stationsomgeving blijkt dat meer woningen in
  Culemborg noodzakelijk zijn, dan kan onderzoek gedaan worden naar andere potentiële ontwikkelruimte voor woningbouw binnen de bebouwde kom van de gemeente. Bij oriëntatie naar nieuwe grootschalige woningbouw projecten worden de buitengebieden in deze onderzoeken uitgesloten. Uitzondering kan worden gemaakt voor kleinschalige en/of particuliere bouwprojecten, waarbij de voorwaarde geldt dat landschappelijke en cultuurhistorische waarden en de groene bufferzone tussen Culemborg en Beusichem behouden moeten blijven en dat er een afweging gemaakt wordt welke kleine woonvormen op bestaande bebouwde grond mogelijk zijn. 

Buitengebied Zuid en West 

• We beschermen en versterken biodiversiteit, natuur, landschappelijke- en cultuurhistorische waarde.

• Er is toekomst voor agrarische bedrijven die kiezen voor een duurzame agrarische bedrijfsvoering;

• Er is ruimte voor economische bedrijvigheid die past in een meervoudig duurzame en vitale gemeente. In samenwerking met andere overheden zien we mogelijkheden om tot omvorming en/ of functieverandering in het buitengebied te komen. Dit kan alleen als dit initiatieven zijn die bijdragen aan meerdere doelen waar we voor staan. We staan kleinschalige ontwikkelingen zoals extensieve recreatie (vormen van natuurvriendelijke recreatie die in hoofdzaak zijn gericht op natuur- en landschapsbeleving) en zorgboerderijen toe. Substantiële woningbouwontwikkeling is hier niet aan de orde. We zien wel mogelijkheden voor bijzondere woonvormen op kleine schaal. Dat moet passen bij de huidige structuur van lintbebouwing en groen. We zijn ons ervan bewust dat enkele bestaande bedrijven niet passen bij de meervoudig duurzame gemeente. Wanneer de kans zich voordoet om deze situatie te veranderen (bijvoorbeeld door middel van verplaatsing) dan ondersteunen we dat.  

• We blijven ons inspannen voor de komst van een tweede windpark binnen de kaders die de raad heeft meegegeven (motie 6 april 2021, 72 GWh). Zonneweides zijn ook mogelijk, mits deze goed landschappelijk zijn ingepast en geen afbreuk doen aan het Werelderfgoed. De kwantitatieve doelstellingen uit de Regionale energiestrategie Fruitdelta Rivierenland 1.0 zijn en blijven uitgangspunt voor het beleid op dit thema. We zijn ons er overigens van bewust dat innovaties op dit gebied snel gaan en veranderingen teweeg kunnen brengen.  

Met wie en met welke middelen gaan we onze reisdoelen halen? 

Samenwerking 

• De uitwerking van doelen en verder perspectief voor de bedrijvigheid in het buitengebied werken we verder uit, samen met alle relevante belangengroepen en bewoners in het buitengebied. We houden hierbij rekening met het provinciale programma ‘Vitaal landelijk gebied Gelderland’; 

• In samenwerking met onder meer Rijkswaterstaat en het waterschap zorgen we voor integraal riviermanagement, waarin het voorkomen van overstromingen aandacht heeft. 

Middelen 

• We houden vast aan de afspraken die we hebben gemaakt binnen de regionale energiestrategie (RES) en de regionale adaptatiestrategie (RAS); 

• We houden vast aan de afspraken zoals gemaakt binnen het Pact van Loevestein. Dit is een regionale samenwerking tussen meerdere provincies, gemeenten en andere organisaties om de cultuurhistorische waarde van de Hollandse Waterlinies te beschermen en uit te dragen.